Περί συντηρήσεως αυγών

Περί συντηρήσεως αυγών

Είναι γνωστό ότι τα αυγά δεν μπορούν να διατηρηθούν για αρκετό διάστημα σε συνδυασμό με τον αέρα χωρίς να «στεγνώσουν», να κενωθούν μερικώς και να αποσυντεθούν.

Η αποσύνθεση των γόνιμων αυγών μέχρι τις αρχές του 1800 παρέμεινε ως πρόβλημα. Αυγό νωπό και υγιές, χάνει συνεχώς νερό από το κέλυφος και ανθρακικό οξύ με την εσωτερική αναπνοή του εμβρύου που εκδηλώνεται με την αύξηση του αερικού θαλάμου στα άκρα και με την ξήρανση του λευκώματος. Στο αποσυντιθέμενο αυγό τα αέρια που αναπτύσσονται συγκεντρώνονται κάτω από το κέλυφος και μάλιστα μερικές φορές σε τέτοιο βαθμό ώστε το αυγό σπάει εκρηγνυόμενο.

Η αποσύνθεση αυτή του αυγού οφείλεται στα βακτηρίδια και τους μύκητες, που αφού διεισδύσουν στην αυγοθήκη, εισδύουν από το κέλυφος και πολλαπλασιάζονται διαβρώνοντας διαδοχικά το λεύκωμα και την λήκυθο. Τα σπέρματα αυτά είναι συνήθως μικροσκοπικά και δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι.

Κάποιες φορές η αλλοίωση των αυγών οφείλεται στους ευρώτες που τα προσβάλλουν από έξω. Αυτοί αναπτύσσονται πάνω στο κέλυφος, το διαπερνούν, διακλαδίζονται στο λεύκωμα και καρποφορούν στον αερικό θάλαμο. Στην περίπτωση αυτή η αλλοίωση του αυγού οφείλεται στα ίδια αίτια με τα οποία συντελείται το σάπισμα των καρπών.

Εάν προφυλάξουμε τα αυγά από την επίδραση του αέρα μπορούν να διατηρηθούν νωπά για αρκετό διάστημα. Πολλοί φυσιοδίφες κατάφεραν να μεταφέρουν από την Αμερική και την Ινδία αυγά πτηνών, αλείφοντάς τα με ελαφρό στρώμα κεριού και να τα υποβάλλουν με επιτυχία σε επώαση.

Πριν από λίγα χρόνια εργάτες που κατεδάφιζαν κάποιον παλιό τοίχο στη λίμνη Maggiore (άνω Ιταλία) ανακάλυψαν τρία αυγά κότας, τα οποία βρίσκονται σε στρώμα από πέτρες και ήταν καλυμμένα με αμμοκονίαμα. Τα άνοιξαν και ήταν ακόμα νωπά. Στο συγκεκριμένο κτίριο δεν είχε γίνει καμία εργασία για 300 χρόνια!!!

Μια μέθοδος λίγο γνωστή στις αγρότισσες της Γαλλίας είναι το να τοποθετούνται μέσα σε βυτίο τα αυγά, τα οποία απέχουν το ένα απ’ το άλλο, σε επάλληλα στρώματα από στάχτη, λεπτή άμμο, πίτουρα, ρινίσματα ξύλου, γύψου ή άνθρακα σε σκόνη. Αυτή η μέθοδος είναι αρκετά αποτελεσματική.

Ακόμα τελειότερη μέθοδος είναι η διατήρηση των αυγών μέσα σε άχυρα ή σε πολύ στεγνή άμμο, αφού προηγουμένως καλύψουμε το κάθε αυγό με λεπτό χαρτί.

Οι νοικοκυρές, οι έμποροι και οι ζαχαροπλάστες αρκούνται να διατηρούν τα αυγά βυθισμένα σε νερό μέσα στο οποίο έχει προστεθεί 1/10 σβησμένου ασβέστη και χρησιμοποιούν συνήθως για τη μέθοδο αυτή δοχεία που περιείχαν πριν βούτυρο. Τα αυγά σε αυτή τη μέθοδο πρέπει να καλύπτονται διαρκώς με το νερό. Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί ότι τα διατηρημένα με αυτόν τον τρόπο αυγά αποκτούν μια γεύση που μας αναγκάζει να μην τα χρησιμοποιούμε παρά μόνο για την κατασκευή ομελετών ή για άλλες παρασκευές τέτοιου είδους. Τα αυγά αυτά βυθιζόμενα σε ζεστό νερό σπάνε εύκολα.

Μέθοδος εξαιρετική διατήρησης των αυγών είναι η κάλυψη τους με βερνίκι ή άλλο παχύ υλικό, το οποίο αντιστέκεται στην εξάτμιση του εσωτερικού νερού και στην είσοδο του αέρα. Αυγό που αλείφεται με ελαφρύ στρώμα λινέλαιου (με το δάχτυλο), το οποίο στεγνώνει σε λίγες μέρες, διατηρείται νωπό για έξι μήνες αποβάλλοντας μόνο το 3% του αρχικού του βάρους. Αντίθετα αυγό χωρίς καμία προφύλαξη στο ίδιο χρονικό διάστημα χάνει το 18% του αρχικού του βάρους, μένει κενό το μισό και έχει δυσάρεστη οσμή.

Βασιζόμενοι σε αυτές τις οδηγίες οι έμποροι δίνουν στους πελάτες αυγά καλυμμένα με βερνίκι, που είναι φτηνό, αποτελεσματικό και εφαρμόζεται εύκολα. Μετά από ένα χρόνο τα αυτά αυτά είναι ακόμα εξαιρετικά για φάγωμα. Τα τοποθετούν δε σε κιβώτια με ρινίσματα ξύλου, ανά 500 τεμάχια τοποθετημένα όρθια, για να διατηρηθούν τα εσωτερικά μέρη τους στην ίδια θέση. Συνήθως μετά από ένα τρίμηνο φύλαξης μπορούν να επωασθούν ακόμη με επιτυχία.

Αυγά σε σκόνη

Τέλος, υπάρχει και ένας τρόπος διατήρησης των αυγών χρήσιμος σε κάποιες περιπτώσεις. Σπάζονται τα αυγά σε πιάτο γυάλινο ή πορσελάνινο και το περιεχόμενό τους μπαίνει σε ελαφρά θερμό φούρνο για να αποξηρανθούν εντελώς. Μετά από 24 περίπου ώρες γίνεται μια μάζα στεγνή, η οποία κονιορτοποιείται. Η σκόνη αυτή διατηρείται σε δοχεία που προφυλάσσονται από τον αέρα.

1 κιλό από τη σκόνη αυτή το διαλύουμε σε 2 κιλά κρύο νερό και το χτυπάμε με το μαγειρικό σύρμα. Το ποσό αυτό της διάλυσης αντιπροσωπεύει 100 αυγά και χρησιμοποιείται για την κατασκευή ομελετών ή για άλλες ανάγκες μαγειρείων και ζαχαροπλαστείων.

Από την France Agricole

Ο κρεμμυδοφάγος και η καταπολέμησή του

Ο κρεμμυδοφάγος και η καταπολέμησή του

Ο κρεμμυδοφάγος έχει αρκετά ονόματα: κολοκυθοκόφτης, γρυλοτάλπη, γρυλασπάγος, πρασάγγουρ, πρασοκουρίς)

Όσοι ασχολούνται με καλλιέργειες, ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά, μάλλον έχουν υπόψη τους τον κρεμμυδοφάγο δεδομένου ότι είναι μία από τις μάστιγες που κυκλοφορούν στα χωράφια και τους κήπους.

Στο τεύχος Μαρτίου του 1894  Ελληνική Γεωργία στο άρθρο «Περί πρασοκουρίδος»  αναφέρεται ότι «η πρασοκουρίς (Cryllotalpa vulgaris)… απαντάται σ’ ολόκληρη την Ανατολή και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη σχεδόν, σε περιοχές αραιές και πεδινές. Στις αργιλώδεις και συμπαγείς περιοχές σπάνια κατοικεί, και σπανιότερα βρίσκεται σε ορεινά μέρη. Η κοπριά και επόμενα το κοπρισμένο έδαφος φαίνεται ότι είναι το κατεξοχήν αγαπημένο τους ενδιαίτημα. Η παρουσία της διακρίνεται εύκολα σε κάποιο αγρό από τις ακανόνιστες και περιπλεγμένες γραμμές με ελαφριά ανύψωση της επιφάνειας του εδάφους από την εξώθηση των χωμάτων κατά το άνοιγμα από το έντομο των υπόγειων στοών του…»

Άραγε υπάρχει τρόπος να ξεχωρίζει κανείς τις στοές των τυφλοπόντικων από των κρεμμυδοφάγων;

Όπως και να ’χει αυτό το τερατάκι «… έχει μήκος 4 έως 5 εκ., χρώμα ωχρό βαθύ, κεφάλι κωνικό, μάτια προεξέχοντα, κεραίες μακριές, σαγόνια ισχυρά, δύο ζευγάρια φτερών, τα κάτω είναι συνεπτυγμένα και μακρύτερα λίγο από το σώμα, τα επάνω (τα έλυτρα) είναι κοντύτερα, ανοικτά και κιτρινωπά. Τα 6 πόδια του είναι ισχυρά, τα δε 2 μπροστινά πλατιά και πεπιεσμένα, στα άκρα φέρουν 4 δόντια ισχυρότατα και κοφτερά. Μ’ αυτά τα μπροστινά πόδια ανοίγει υπόγειες στοές λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους καταστρέφοντας έτσι τις ρίζες των φυτών που συναντά ή και τα εκριζώνει.

Η θηλυκιά στα μέσα ή στα τέλη Απριλίου εναποθέτει τα 250 -800 αυγά της σε φωλιά που ανοίγει γι’ αυτόν τον σκοπό στο έδαφος, ή κατά προτίμηση σε σωρό κοπριάς και σε βάθος 25 – 30 εκ. κάτω από την επιφάνεια. Τα αβγά αυτά μετά από 10 – 45 ημέρες εκκολάπτονται, και οι εξερχόμενες κατάλευκες νεαρές κρεμμυδοφάγοι ζούνε μαζί επιτηρούμενες, πιθανά και τρεφόμενες, από τη μητέρα τους μέχρι τις αρχές του Ιουνίου, οπότε αποχωρίζονται.

Τα νεαρά έντομα, εκκολαπτόμενα χωρίς φτερά, μέχρις να μεγαλώσουν, υφίστανται πάρα πολλές αποδερματώσεις και είναι έτοιμα για αναπαραγωγή 24 μήνες αφού εκκολαφθούν. Δηλαδή, για 2 χρόνια προξενούν ζημιές αλλά όχι και χωρίς κάποια ωφέλεια για τους γεωργούς.

Μετά από πολλές παρατηρήσεις, επιβεβαιώθηκε ότι η κρεμμυδοφάγος είναι ζώο κυρίως εντομοφάγο. Ζώντας ως επί το πλείστον κάτω από γη και ανοίγοντας λαβυρινθώδεις στοές, τις οποίες χρησιμοποιεί και σαν καταφύγιο, ασχολείται κυρίως κυνηγώντας τα έντομα και τα σκουλήκια, σε έλλειψη δε αυτών δεν περιφρονεί τα τρυφερά φυτά. Τη νύχτα, ως επί το πλείστον, βγαίνει από το έδαφος για καταδίωξη των εντόμων που ζουν στην επιφάνεια.

Αλλά οι μεγάλες ζημιές που προξενούνται από αυτήν συνίστανται κυρίως στη διαρκή διατάραξη των χωμάτων στους φυτεμένους ή σπαρμένους τόπους. Εννοείται, ότι αυτό το ανασκάλισμα των χωμάτων δυσκολεύει το φύτρωμα των σπόρων ή αποξηραίνει τα ήδη φυτρωμένα φυτά.. Πολλές φορές έχει τύχει να δούμε σπαρμένα και φυτρωμένα να καταστρέφονται μέσα σε λίγες ημέρες από την κρεμμυδοφάγο».

Το άρθρο μας πληροφορεί ότι από την αρχαιότητα προσπαθούσαν να την αντιμετωπίσουν. Ο Διοφάνης συμβούλευε να χώνεται στο έδαφος, που βρίσκονται κρεμμυδοφάγοι, «άπλυτη κοιλιά με την κοπριά που περιέχει. Οι κρεμμυδοφάγοι, σαν κοπρόφιλα ζώα μαζεύονται στην κοιλιά» οπότε την βγάζουμε και σκοτώνουμε τα μαζεμένα έντομα.

Τα μέτρα που πρότειναν πριν από 118 χρόνια ως αποτελεσματικότερα ήταν «η ανάμιξη της κοπριάς για τη λίπανση του αγρού με 10% πετρέλαιο». Η μυρωδιά του πετρελαίου καθώς μεταδίδεται στο έδαφος διώχνει τον κρεμμυδοφάγο. Κι επειδή, όπως τώρα, καλή ώρα (κακή κι ανάποδη αλλά τέλος πάντων), το πετρέλαιο ήταν μια πολυτέλεια, πρότειναν αντι για κοπριά να «χρησιμοποιούν μάλλινα κουρέλια που απορροφούν και συγκρατούν καλύτερα το πετρέλαιο και αποτελούν άριστο λίπασμα».

Οι οδηγίες ήταν σαφείς: αυτά τα μάλλινα κουρέλια σκίζονται σε μικρά κομμάτια, μουλιάζονται σε 5% πετρέλαιο, προσχώνονται ρηχά στο έδαφος που πρόκειται να σπαρθεί και να προφυλαχθεί από τις προσβολές των κρεμμυδοφάγων. Εάν ο αγρός ήταν ήδη σπαρμένος ή φυτεμένος και ο κρεμμυδοφάγος είχε κάνει την εμφάνισή τους έβαζαν τα κουρέλια που είχαν πάρει τη μυρωδιά του πετρελαίου κατά τόπους και για να μην βγαίνουν κατά το σκάλισμα του εδάφους έμπηγαν ένα καλάμι ή ένα ξύλο στο σημείο που τα είχαν τοποθετήσει.

Στο άρθρο για τα σκόρδα που είχε αναρτήσει ο Θοδωρής παλιότερα (http://www.ftiaxno.gr/2010/09/blog-post_13.html) αναφέρεται ότι η καταπολέμησή τους γίνεται με αρσενικούχα δολώματα από αραβόσιτο ή πίτυρα, ή με παγίδες, όπως αναλυτικώτερα αναφέρονται στο «Γεωργικό Δελτίο» Μαρτίου 1937, τ. 156,  στο άρθρο «Ο κρομμυδοφάγος και η εξόντωσίς τους (Γρυλλοτάλπη ή πρασοκουρίς ή κοινώς πρασάγγουρας, κολοκυθοκόφτης, κρομμυδάς».

Σ’ αυτό το άρθρο, εκτός από την αναφορά στα μέσα και τους τρόπους καταπολέμησής του μας δίνονται και άλλα στοιχεία για το ποια χώματα προτιμάει ο κρεμμυδοφάγος:

«…Τις τεράστιες ζημιές τις κάνει σε όλα σχεδόν τα καλλιεργούμενα φυτά και ιδιαίτερα τα κηπευτικά, μιας και το ελαφρύ χώμα (φυτόχωμα) και η υγρασία ευνοούν εξαιρετικά την ανάπτυξή του σε συνδυασμό με τη μεγάλη γονιμότητά τους, τον τρόπο της ζωής και της δράσης του. Ο κρεμμυδοφάγος γίνεται πραγματικός καταστροφέας σε αμμώδη εδάφη, όταν υπάρχει αρκετή υγρασία και ζέστη, απαραίτητες συνθήκες για τη δράση του. Δεν μπορεί να δράσει σε θερμοκρασία κάτω από 15^ο C. Οι ζημιές που κάνει περιορίζονται στο ελάχιστο ή σταματούν εντελώς όσο η θερμοκρασία πλησιάζει τους 15 βαθμούς. Η υγρασία του είναι απαραίτητη για να διευκολύνεται στο σκάψιμο.

Οι κρεμμυδοφάγοι πετούν ομαδικά τη νύχτα, κυρίως όταν υπάρχει ζέστη και υγρασία (τα αρσενικά είναι περισσότερα)».

Αναφέρει ότι τα μέσα που χρησιμοποιούνταν έως τότε για την καταπολέμησή του δεν ήταν αρκετά ικανοποιητικοί και στα καινούργια που δοκιμάζονταν γινόταν προσπάθεια να είναι αποτελεσματικά, εύκολα στην εφαρμογή τους και οικονομικά (φαίνεται ότι υπήρχε πρόβλημα ως προς την ευκολία και το οικονομικό μέγεθος).

 Δίνει λοιπόν αναλυτικά τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να καταλήξει ο αναγνώστης σ’ αυτήν που θα υιοθετήσει.

ΑΜΕΣΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΕΝΤΟΜΟΥ:

Ο πιο απλός τρόπος είναι η καταστροφή των αυγών και του ίδιου του εντόμου με χτυπήματα ή κάψιμο στη φωτιά ή με το ρίξιμό του σε λάκκο με ασβέστη. Πρέπει να βρεθούν οι φωλιές των εντόμων, να μαζευτούν τα έντομα και τ’ αυγά και να καταστραφούν. Μ’ αυτόν τον τρόπο καταστρέφεται μεγάλος αριθμός αυγών κι επόμενα μεγάλος αριθμός εντόμων.

Ο τρόπος είναι πολύ καλός αλλά παρουσιάζει δυσκολίες η εξεύρεση της φωλιάς. Οι φωλιές του κρεμμυδοφάγου βρίσκονται σε χώματα μη δουλεμένα, κάτω από τις βραγιές και σε βάθος πολλές φορές, μεγαλύτερο των 20 πόντων.

Μπορούμε να οδηγηθούμε στις φωλιές από τις επιφανειακές στοές που φαίνονται καλύτερα μετά από μια μικρή βροχή. Ακολουθούμε το δρόμο της στοάς με το δάχτυλο ή με μαλακό ξυλάκι και βρίσκουμε τις κατακόρυφες στοές του βάθους που καταλήγουν στις φωλιές. Στο μέρος της φωλιάς βλέπουμε στην επιφάνεια ανασηκωμένα τα χώματα. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και παρατηρητικότητα.

Μάζεμα με παγίδες: Έχουμε σημαντικά αποτελέσματα προκαλώντας το μάζεμα των εντόμων με παγίδες. Σαν παγίδες χρησιμοποιούμε:

1)     Γλάστρες κοινές ή κουτιά κονσέρβας άδεια. Τα βάζουμε μέσα στο έδαφος, λίγους πόντους κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Τοποθετούμε σ’ αυτά νερό μέχρι το μισό του βάθους τους. Τα έντομα κατά το πέρασμά τοςυ πέφτουν μέσα και πνίγονται ή μένουν μέσα στα δοχεία επειδή γλυστρούν και δεν μπορούν να βγουν έξω. Χρησιμοποιήθηκαν και έτοιμα δοχεία-παγίδες με τρύπες στα πλάγια για την είσοδο του εντόμου. Οι παγίδες αυτές είναι αποτελεσματικές σε μικρούς χώρους και περιορισμένους, οπότε τις τοποθετούμε στις γωνίες. Το έντομο κοντά σε τοίχους τρέχει ακολουθώντας τη βάση του τοίχου, έτσι, οι παγίδες-δοχεία, στις άκρες και γωνίες των τοίχων, φέρνουν καλό αποτέλεσμα. Τα καλύτερα αποτελέσματα τα έχουμε κατά την εποχή του ζευγαρώματος του εντόμου.

2)     Άχυρα και κλαδιά ή ξύλα. Γίνονται δεμάτια και τοποθετούνται σε διάφορα σημεία όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να περάσει ή να καταφύγει ο κρεμμυδοφάγος. Στα δεμάτια αυτά μαζεύονται τα έντομα και κρύβονται, έτσι με την καταστροφή των δεματιών καταστρέφονται και αυτά. Γίνεται κατά διαστήματα τοποθέτηση των δεματιών. Το χειμώνα τα έντομα τρυπώνουν για να περάσουν το χειμώνα, αλλά η συγκέντρωσή τους γίνεται καλύτερα με παγίδες κοπριάς.

3)     Κοπριές, στις οποίες τα έντομα κατά προτίμηση καταφεύγουν για να περάσουν το χειμώνα ναρκωμένα. Ανοίγουμε χαντάκια βαθιά, στα σημεία που παρατηρείται η δράση του εντόμου και τα γεμίζουμε με κοπριά κάθε είδους, αχώνευτη. Τα χαντάκια τα κάνουμε πλάγια στις βραγιές ή στις άκρες ή κυκλικά γύρω από τα προσβεβλημένα μέρη. Στην κοπριά καταφεύγουν οι κρεμμυδοφάγοι και μένουν μέχρι την άνοιξη, οπότε με την πρώτη ζέστη βγαίνουν από το λήθαργο και ετοιμάζονται ν’ αρχίσουν τη δουλειά τους. Πριν να φύγουν από την κοπριά-παγίδα, νωρίς την άνοιξη, μαζεύουμε την κοπριά και μαζί μ’ αυτή και τα έντομα και τα καταστρέφουμε ρίχνοντάς την σε λάκκο με ασβέστη (ασβεστόγαλα αραιό). Η κοπριά-παγίδα, δίνει πολύ καλά αποτελέσματα όπως και οι παγίδες με δοχεία, σε χώρους περιορισμένους ή τουλάχιστον κάπως περιορισμένους.

4)     Βρώμικα κρέατα. Τοποθετούνται σαπισμένα κρέατα μέσα σε καλάθια και χώνονται σε λάκκους. Μετά από λίγες μέρες αφαιρούνται και ανακατεύονται. Η δουλειά αυτή γίνεται κυρίως το καλοκαίρι…

[Σχόλιο δικό μου: Δεν θα χρησιμοποιούσα αυτή τη μέθοδο κι ας έτρωγαν ότι είχα φυτεμένο. Η μπόχα της σήψης πρέπει να είναι αφόρητη!]

5)     Μάζεμα με πλημμύρα. Πλημμυρίζοντας το μέρος που είναι προσβεβλημένο από κρεμμυδοφάγους, τους αναγκάζουμε να βγουν στην επιφάνεια και να πλέουν στο νερό. Έτσι πνίγονται πολλοί, αλλά μπορούμε να καταστρέψουμε ακόμα περισσοτερους αν αποστραγγίζοντας το νερό το μαζέψουμε σε συγκεκριμένο μέρος και τα έντομα που θα έχουν παρασυρθεί μαζί τα καταστρέφουμε μ’ έναν απ’ τους τρόπους που αναφέρονται παραπάνω. Το νερό που χρησιμοποιούμε για να πλημμυρίσουμε το χώρο μπορούμε να το δηλητηριάσουμε με διάφορα μέσα που αναφέρουμε παρακάτω. Πρέπει να σημειωθεί ότι μετά από αρκετή βροχή, μπορούν να μαζευτούν πολλά έντομα, τα οποία με την υπερβολική υγρασία βγαίνουν στην επιφάνεια. Μαζεύονται απευθείας ή παρασυρόμενα από το νερό.

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΕΝΤΟΜΟΥ :

Ο κρεμμυδοφάγος έχει αρκετούς φυσικούς εχθρούς, που τον καταστρέφουν. Πολλά ζώα τον καταδιώκουν και τον τρώνε. Τέτοια ζώα είναι: 1) Οι ποντικοί των αγρών (αρουραίοι), 2) οι σκαντζόχοιροι, 3) οι καρακάξες, 4) μερικά σκαθάρια (σκαραβαίοι), 5) οι μεγάλοι βάτραχοι (φρύνοι). Αυτοί οι φυσικοί εχθροί όταν είναι αρκετοί μπορούν να κάνουν σημαντική καταστροφή των κρεμμυδοφάγων. Αλλά, οι περισσότεροι εχθροί του είναι και εχθροί της γεωργίας οπότε δεν μπορούμε να ευνοήσουμε την ύπαρξή τους και τον πολλαπλασιασμό τους.

Μπορούμε να ευνοήσουμε τη ζωή των μεγάλων βατράχων σε στέρνες, ή κάνοντας λάκκους σε σκιερά μέρη, τους οποίους διατηρούμε πάντοτε υγρούς. Στις περιπτώσεις στέρνας συνιστάται να τοποθετείται ένα σανίδι, το οποίο από το ένα μέρος στηρίζεται στα χείλη της στέρνας και από το άλλο είναι ελεύθερο να επιπλέει στο νερό. Έτσι οι βάτραχοι βοηθιούνται να βγουν έξω από τη στέρνα όταν το νερό είναι λίγο, οπότε το σανίδι γερτό χρησιμεύει για σκάλα.

ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΜΕ ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΣΑ.

H καταπολέμηση με δηλητήρια, αφορά τρόπους πιο τελειοποιημένους και πιο αποτελεσματικούς. Γίνεται χρήση δηλητήριων σε υγρή ή στερεά μορφή. Δηλητηριώδη υγρά που παράγουν ασφυκτικά αέρια, όπως είναι ο «διθειούχος άνθρακας» κάνουν μεγάλη καταστροφή στους κρεμμυδοφάγους, μέχρι του σημείου να ξεκαθαρίσουν την περιοχή όπου γίνεται η καταπολέμηση, όταν εφαρμοστεί συστηματικά και επιμελημένα(*). 

Η μέθοδος εφαρμόζεται με ενέσεις στο έδαφος, τις …. (λείπει το τέλος του κειμένου της σελ. 19) … και εξατμίζεται γρηγορότερα το φάρμακο, οπότε όμως η δύναμή του μεγαλώνει ανάλογα. Σε πολύ ελαφρά χώματα το φάρμακο εξαπλώνεται γρηγορότερα και έχει μικρότερη διάρκεια όσο το έδαφος είναι ελαφρότερο. Στα συνεκτικώτερα (βαρύτερα) χώματα αντίθετα, το φάρμακο εξαπλώνεται πιο αργά και σε μικρότερη έκταση, αλλά δρα περισσότερο χρόνο. Για τους λόγους αυτούς στα ελαφρύτερα χώματα κάνουμε ενέσεις βαθύτερα, στα δε βαρύτερα (συνεκτικώτερα) σχετικά, σε μικρότερο βάθος. Το ίδιο, όταν γίνουν ενέσεις μετά από βροχή, η κρούστα που σχηματίζεται εμποδίζει την απότομη εξάτμιση (παρατείνει την ενέργεια του φαρμάκου).

Ο διθειούχος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και μέσα σε κάψουλες από ζελατίνα, τις οποίες τοποθετούμε μέσα στο έδαφος. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο διθειούχος άνθρακας μέσα στο έδαφος σκοτώνει κι άλλα σκουλήκια υπόγεια· πιθανά να έχει γενικότερη απολυμαντική δύναμη, η οποία να είναι προς όφελος της αποδοτικότητας του εδάφους(**).

Η απολύμανση της κοπριάς κατά του κρεμμυδοφάγου, μπορεί να γίνει και με ακάθαρτο πετρέλαιο. Υπολογίζουμε για 1m³ κοπριάς 3 οκάδες (= 7,68-8,064 λίτρα) ακάθαρτο πετρέλαιο. Και η βενζίνη είναι δυνατό απολυμαντικό υγρό αλλά είναι και ακριβότερο.

ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ.

Α. Το πετρέλαιο: εκτός από το ότι σαν καυστικό υγρό που είναι καταστρέφει καίγοντας τα έντομα όταν έρθει σε επαφή μ’ αυτά, χάρη στην δυνατή ιδιαίτερη μυρωδιά του, αναγκάζει τον κρεμμυδοφάγο να απομακρυνθεί, γιατί όπως φαίνεται δεν αντέχει τη μυρωδιά του πετρελαίου.

Στην επιφάνεια του εδάφους εξατμίζεται γρήγορα το πετρέλαιο, γι’ αυτό ένας καλός πρακτικός τρόπος, που τον μεταχειριστήκαμε με κάποιο αποτέλεσμα είναι να μουσκεύονται πανιά σε πετρέλαιο και να χώνονται στο χώμα γύρω από τα μέρη που υπάρχει κρεμμυδοφάγος. Το μούσκεμα με πετρέλαιο το ανανεώνουμε κάθε τόσο. Η μυρωδιά τον διώχνει αλλά δεν τον σκοτώνει. Ρίχνουμε πετρέλαιο και σε τρύπες που ανοίγουμε στο έδαφος και τις κλείνουμε. Αν χύσουμε πετρέλαιο στις στοές που οδηγούν στις φωλιές τότε θα έχουμε θετικότερο και άμεσο αποτέλεσμα γιατί το πετρέλαιο θα έρθει σε επαφή με τα έντομα και τα αυγά του και θα δράσει καίγοντάς τα. Χρησιμοποιούμε καθαρό ή ακάθαρτο πετρέλαιο.

Β.  Η ναφθαλίνη, διώχνει τον κρεμμυδοφάγο λόγω της ιδιαίτερης και δυνατής μυρωδιά της. Τη χρησιμοποιούσαν παλιά οι κηπουροί. Για κάθε 1m² τοποθετούνται κοντά στην επιφάνεια ή βαθύτερα, και κατά προτίμηση στις στοές,  50 δράμια (= 160 γραμ.) ναφθαλίνης. Το φάρμακο ανανεώνεται επανειλημμένα, λίγες μέρες μετά την τοποθέτησή του.

Γ.   Άνοιγμα τρυπών, γύρω από τα μέρη που έχουν προσβληθεί, σε βάθος 15-20 πόντων, οι οποίες γεμίζονται με νερό και λίγο λάδι. Τα έντομα πέφτουν μέσα και πνίγονται.

Δ.  Ρίξιμο λαδιών διάφορων, νεφτιού, πετρελαιοσάπουνου (γαλάκτωμα σαπωνούχο-φάρμακο που χρησιμοποιείται σε αραιό διάλυμα κατά της ψώρας των δέντρων που πουλιέται και έτοιμο), στις στοές που οδηγούν στο βάθος (στις φωλιές).

Ε.  Πλημμύρισμα με νερό στο οποίο έχει διαλυθεί λίγο σαπούνι και λίγη πυρεθρίνη (σκόνη κοριών).

Στ.   Πότισμα με νερό δηλητηριασμένο με φλώμο(***) ο φλώμος κομματιάζεται και ρίχνεται στη δεξαμενή του ποτίσματος.

Ζ.   Χώσιμο των νεαρών φυτών κατά το φύτεμά τους μέσα σε μικρά καλαμάκια, τα οποία σχίζονται ελαφρά, για να μην εμποδίσουν  την ανάπτυξη του φυτού. Αφήνουν τα καλαμάκια να εξέχουν λίγο από την επιφάνεια του εδάφους. Ή τύλιγμα των φυτών κατά τη μεταφύτευσή τους σε κομμάτια τσίγκου ή τενεκέ, καθώς και σε φύλλα πικροδάφνης (ροδοδάφνης) τα οποία δεν πειράζει ο κρεμμυδοφάγος και είναι και δηλητηριώδη, με το γαλακτερό υγρό που περιέχουν.

Η.  Πότισμα των προσβεβλημένων περιοχών με νερό κυκλάμινων (πατάτες αγριοκυκλάμινων). Οι πατάτες των κυκλάμινων είναι δηλητηριώδεις(****) για τα έντομα. Κόβονται σε κομματάκια και ρίχνονται σε νερό (10%) όπου αφήνονται 36–48 ώρες για να βγει το δηλητήριό τους. Με το νερό αυτό γίνεται το πότισμα. Νερό δηλητηριασμένο παρασκευάζεται και με το «Κάσσιο ξύλο 2—4%».

 Θ. Αλλαγή καλλιέργειας στα μέρη που έχουν υποφέρει από την προσβολή του κρεμμυδοφάγου, με καλλιέργεια φυτών που δεν τα προσβάλλει το έντομο ή που τα προσβάλλει πολύ λίγο, όπως είναι ο σανός. Έτσι δεν ευνοείται η δράση του και περιορίζεται ο πολλαπλασιασμός του. Μπορεί να υπάρξουν καλύτερα αποτελέσματα, αν με την αλλαγή της καλλιέργειας γίνει καταπολέμηση των εντόμων με χημικά μέσα. 

ΤΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΜΕΝΑ ΔΟΛΩΜΑΤΑ

Η καταστροφή του εντόμου με δηλητηριασμένα δολώματα, πέτυχε στην εφαρμογή της τόσο ώστε να επισκιαστούν σχεδόν όλα τα υπόλοιπα μέσα και οι τρόποι που έχουν χρησιμοποιηθεί.

Τα δηλητήρια που χρησιμοποιήθηκαν ανακατεύτηκαν με στερεές τροφές που του αρέσουν (διάφοροι σπόροι αραβόσιτου, σταριού, ρυζιού κ.τ.λ.  – πίτουρα, αλεύρι).

Σαν δηλητήρια χρησιμοποιήθηκαν αρχικά ενώσεις του αρσενικού (άλατα του αρσενικού) που αποτελούν δυνατά δηλητήρια. Τέτοιες ενώσεις είναι:  1) το αρσενικώδες νάτριο, 2) ο αρσενικικός μόλυβδος, 3) το αρσενικικό νάτριο, 4) η αρσενικική άσβεστος, 5) ο οξεικοαρσενικούχος χαλκός, 6) το αρσενικώδες οξύ(*****).

Τα αρσενικούχα δολώματα αποδείχτηκαν τόσο αποτελεσματικά και καλύτερα από τα άλλα μέσα καταπολέμησης του κρεμμυδοφάγου ώστε να χρησιμοποιηθούν ευρέως.

Για την παρασκευή των δολωμάτων αυτών βράζονται(******) διάφοροι σπόροι.

(*) Παραθέτουμε αποσπάσματα σχετικών εκθέσεών μας: 1) Έκθεση δημοσιευθείσα στον Αγροτικό Ταχυδρόμο (Μάρτ. 1930) Πολύ επιτυχής απέβη η καταπολέμηση της πρασοσκουρίδας (κρεμμυδοφάγου) με έγχυση διθειούχου άνθρακα. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των φυτών οι εγχύσεις γίνονταν στους διαδρόμους των σπορείων με τον ίδιο τρόπο και σε ποσότητες όπως αναφέρονταν για την αρχική απολύμανση του εδάφους. Το αποτέλεσμα από τη χρήση του διθειούχου, εξουδετερώνεται μόνο όταν γίνεται ξανά μόλυνση από τα πέριξ, με τρόπο ώστε, στην περίπτωση αυτή επιβάλλεται η επέκταση της απολύμανσης και στα σημεία γύρω από τα σπορεία. Η χρήση του διθειούχου μέσα στα σπορεία όσο διαρκεί η ανάπτυξη, έβλαψε πολύ τα φυτώρια. Στις δοκιμές αυτές η χρήση του Κυάνογα ήταν πολύ λιγότερο αποτελεσματική.  Έγιναν δοκιμές και με πετρέλαιο. Η χρήση του με υφάσματα που είχαν πετρέλαιο και τοποθετήθηκαν γύρω από τα σπορεία σε μικρό βάθος. Η μέθοδος αυτή έδωσε προσωρινά αποτελέσματα.

(**) ο κ. Δεκάζος γράφει στο σχετικό άρθρο του ότι, όπως παρατηρήθηκαν με πειράματα, με το διθειούχο άνθρακα τα κουρασμένα χωράφια από επανειλημμένες καλλιέργειες π.χ. κρεμμυδιών κ.λπ. παίρνουν νέα δύναμη και μπορούν να ξανακαλλιεργηθούν με το ίδιο προϊόν.

(***) Πρόκειται για την Euphorbia bigladulosa (Ευβόρβιο, γαλατσίδα), αλλά Με την ονομασία φλώμος, εννοούνται και φυτά του γένους – Verbascum – με τα οποία κυρίως, ψαρεύουν, ναρκώνοντας τα ψάρια, σε περιορισμένους χώρους. Και τα δύο γένη έχουν δηλητηριώδη φυτά, που ελευθερώνουν τις δηλητηριώδεις ουσίες τους (αλκαλοειδή) όταν κομματιάζονται και ρίχνονται στο νερό.

(****) Αλκαλοειδές, κυκλαμίνη.

(*****) Τα με αρ. 1 και 3 είναι φάρμακα που χρησιμοποιούνται κατά του δάκου της ελιάς. Το με αρ. 2 είναι φάρμακο κατά του σκουληκιού του αμπελιού και των οπωροφόρων. Τα με αρ. 4 και 5 είναι φάρμακα κατά των διαφόρων καμπιών και το με αρ. 6 το ποντικοφάρμακο. Αρσενικώδες νάτριο και αρσενικικό μολυβδο διαθέτει η Ελληνική Γεωργική Εταιρεία Αθηνών.  Όλα τα δηλητήρια βρίσκονται στην Εταιρεία Χημ. Προϊόντων και Λιπασμάτων, σε συμφέρουσες τιμές. Μελάσσα βρισκεται στην Αποθήκη Φυτοπαθολογίας.

(******) Παρατηρήθηκε ότι οι κρεμμυδοφάγοι προτιμούσαν περισσότερο τους μη βρασμένους σπόρους.

Πηγή: Ελληνική Γεωργία

Η αμυγδαλιά ανθίζει κέρδη για τους αγρότες

Η αμυγδαλιά ανθίζει κέρδη για τους αγρότες

Ελκυστικές αποδόσεις εμφανίζει η καλλιέργεια του αμύγδαλου με όρους συμβολαιακής γεωργίας, αποτελώντας μια ικανοποιητική πρόταση ενασχόλησης στον αγροτικό τομέα με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης εντός και εκτός ελληνικών συνόρων.

Μπορεί το 2011 να ήταν μια κακή χρονιά για την καλλιέργεια του αμύγδαλου λόγω σημαντικής πτώσης των τιμών παραγωγού, ωστόσο η χρονιά που έρχεται εκτιμάται ότι θα είναι μια από τις καλύτερες χρονιές για τους παραγωγούς τόσο σε επίπεδο παραγωγής, όσο και σε επίπεδο τιμών που παρουσιάζουν διαρκώς ανοδικές τάσεις.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Κων/νος Λαναράς, υπεύθυνος της εταιρείας μεταποίησης ξηρών καρπών Agronuts στην περιοχή της Λάρισας που εφαρμόζει το σύστημα συμβολαιακής γεωργίας, «η νέα χρονιά θα φέρει χαμόγελα στους παραγωγούς».

Έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στην ποιότητα του ελληνικού αμύγδαλου που είναι ασύγκριτα ανώτερο από τα αμύγδαλα ΗΠΑ, Τουρκίας και Ισπανίας και παρόλο που είναι πιο ακριβό, μπαίνει δυναμικά τα τελευταία χρόνια στις ξένες αγορές.

Οι παραγωγοί θα πρέπει να δώσουν μεγάλη σημασία στην επιλογή της ποικιλίας που θα διαλέξουν όσον αφορά την αντοχή της στην ξηρασία και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού

«Η καλλιέργεια της αμυγδαλιάς -αναφέρει ο κ. Λανάρας- είναι μια αποδοτική καλλιέργεια. Εμείς πρώτοι εφαρμόσαμε τη συμβολαιακή γεωργία στο αμύγδαλο. Μπαίνοντας λοιπόν στο συμβόλαιο ο παραγωγός έχει εξασφαλισμένη την πώλησή του για τα επόμενα 12 - 15 χρόνια. Από εκεί μπαίνει στην ολοκληρωμένη διαχείριση που σημαίνει ότι έχει συνεχή παρακολούθηση από τους γεωπόνους, άρα ποιοτικότερο προϊόν και πιο αποδοτικό το κτήμα. Έχει επίσης ένα μπόνους το κιλό στον φλοιό πάνω από τους συμβατικούς παραγωγούς».

Τα προτερήματα του αμυγδάλου είναι το σταθερό εισόδημα, η σταθερά αυξανόμενη ζήτηση, το γεγονός ότι είναι ανθεκτικό σε ασθένειες και μύκητες (εν συγκρίσει με άλλα οπωροφόρα) και ότι διατηρείται εκτός ψυκτικών θαλάμων ακόμη και για ένα έτος που το καθιστά ασυναγώνιστο έναντι των άλλων οπωροφόρων καρπών.

Ιδιαίτερα σημαντικές όμως είναι οι προοπτικές που εμφανίζει το ελληνικό αμύγδαλο σε επίπεδο εξαγωγών. «Το αμύγδαλο -όπως υπογραμμίζει ο Ιωάννης Μακανίκας, υπεύθυνος της εταιρείας μεταποίησης ξηρών καρπών 'Μακίν' στον Αλμυρό Βόλου- είναι ίσως το ποιοτικότερο αγροτικό προϊόν της χώρας μας καθώς έχει εξαιρετική γεύση και εμφάνιση σε σχέση με τον εξωτερικό ανταγωνισμό. Σήμερα, η εταιρεία μας εξάγει ελληνικά αμύγδαλα στις κυριότερες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ οι προοπτικές εξαγωγής του είναι μεγάλες, καθότι η κατανάλωση αμυγδάλων αυξάνεται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο».

Μάλιστα, η καλλιέργεια προωθείται σε περιοχές οι οποίες κρίνονται κατάλληλες από τις διευθύνσεις αγροτικής οικονομίας και κτηνιατρικής των νομών Πιερίας, Λάρισας, Σερρών, Λασιθίου, Μαγνησίας, Θεσσαλονίκης, Καβάλας, Ξάνθης, Δράμας, Αρκαδίας, Κιλκίς και του Νομαρχιακού Διαμερίσματος Εβρου και βασικά με τις ποικιλίες Ferragnes, Ferraduel, Truito, Texas, Umjranne, Ρέτσου και Ραπτόπουλου.

Οι φυτεύσεις δέντρων στην Ελλάδα μειώθηκαν τη δεκαετία του '90 λόγω της έλλειψης οργάνωσης στην εμπορία των ξηρών καρπών. Η καλλιέργεια της αμυγδαλιάς ήταν κατά 70% περίπου ξηρική και επομένως η παραγωγικότητα ήταν χαμηλή (για την τριετία 1984-86 χωρίς έντονους παγετούς μέση συνολική παραγωγή 48.000 τόνους από 13 εκατομμύρια δέντρα, δηλαδή 3,7 κιλά ψίχας το δέντρο).

Τα τελευταία χρόνια παρά την άρδευση και τη φύτευση παραγωγικών ποικιλιών η παραγωγή μειώθηκε πολύ φθάνοντας κοντά στους 16.500 τόνους (μέσος όρος διετίας 2004-05 δηλαδή αποτελεί περίπου το 2% της παγκόσμιας παραγωγής) από 4,2 εκατ. δέντρα, δηλαδή 3,9 κιλά το δέντρο.

Βέβαια υπάρχουν εντατικοί αμυγδαλεώνες (παραγωγή 10-25 κιλά το δέντρο και εύκολα δίνουν 700-800 ευρώ κέρδος το στρέμμα) που με ένα κρίσιμο μέγεθος (τουλάχιστον 40-50 στρέμματα), σε ήπιες περιοχές και με καλή οργάνωση, συμφέρουν οικονομικά σε σχέση με άλλες δενδροκομικές και λοιπές καλλιέργειες.

• Τα προτερήματα του αμύγδαλου είναι το σταθερό εισόδημα, η αυξανόμενη ζήτηση και το γεγονός ότι είναι ανθεκτικό σε ασθένειες

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Τα 900 ευρώ ανά στρέμμα φτάνει η απόδοση

Σημαντικό εισόδημα εξασφαλίζεται στον παραγωγό που καλλιεργεί αμυγδαλιές, με τα έσοδα ανά στρέμμα να κυμαίνονται κατά μέσο όρο από 600 έως 900 ευρώ, ανάλογα με τη φύτευση και την ποιότητα του αμυγδάλου. Φέτος βέβαια, λόγω των βελτιωμένων αποδόσεων, τα έσοδα εκτιμάται ότι θα υπερβούν κατά πολύ τα 1.000 ευρώ ανά στρέμμα.

Η αμυγδαλιά μπορεί να αναπτυχθεί σε ποικιλία εδαφών, αντέχει στην ξηρασία και το ασβέστιο, αλλά οι μεγαλύτερες αποδόσεις λαμβάνονται στα γόνιμα, ελαφρά, καλά στραγγιζόμενα και αρδευόμενα εδάφη. Με την κατάλληλη λίπανση και άρδευση μπορεί να αξιοποιήσει εδάφη που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν από άλλα οπωροφόρα δέντρα.

Οπως αναφέρει ο γεωπόνος Κάσσανδρος Γάτσιος, η αμυγδαλιά απαιτεί ζεστά καλοκαίρια με χαμηλή υγρασία, αντέχει στους παγετούς του χειμώνα, αλλά μπορεί να πάθει ζημιές από παγετούς την άνοιξη σε θερμοκρασίες μικρότερες από -3οC.

Επίσης θα πρέπει να δώσει κανείς μεγάλη σημασία στην επιλογή της ποικιλίας που θα διαλέξει όσον αφορά την αντοχή της στην ξηρασία και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού. Σε περιπτώσεις με μεγάλη ξηρασία το καλοκαίρι η παραγωγή της μειώνεται αρκετά.

Αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών, αλλά αναπτύσσεται καλύτερα σε βαθιά αμμοπηλώδη μέχρι τα αργιλοαμμώδη και με καλή στράγγιση εδάφη. Επίσης έχει το χαρακτηριστικό ότι αντέχει στην υψηλή περιεκτικότητα του εδάφους σε ασβέστιο.

Φύτευση: Πολλαπλασιάζεται με σπόρο για την παραγωγή σπορόφυτων, τα οποία όμως πρέπει στη συνέχεια να εμβολιασθούν με την κατάλληλη ποικιλία.

Η αμυγδαλιά φυτεύεται σε τετράγωνα σε αποστάσεις 6-8 μέτρα. Το φύτεμα γίνεται στα τέλη του φθινοπώρου.

Καλλιεργητική τεχνική: Οι ανάγκες της αμυγδαλιάς σε θρεπτικά στοιχεία μπορεί να προσδιορισθούν με μεγάλη ακρίβεια με τη μέθοδο της «φυλλοδιαγνωστικής». Τα φύλλα πρέπει να συλλέγονται τον Ιούνιο - Ιούλιο και να προέρχονται από λογχοειδή χωρίς καρπούς.

Η αμυγδαλιά είναι απαιτητική σε άζωτο. Μία ποσότητα ενός κιλού αζώτου ανά δέντρο και έτος είναι συνήθως μια ικανοποιητική δόση με την οποία καλύπτει τις ανάγκες της σε άζωτο.

Το κάλιο επίσης είναι το δεύτερο σε σπουδαιότητα στοιχείο. Τη μεγαλύτερη ανάγκη σε άζωτο έχει η αμυγδαλιά την άνοιξη και το καλοκαίρι.

Το κάλιο έχει ιδιαίτερη σημασία για την αμυγδαλιά, γιατί αυξάνει την αντοχή των δέντρων στις χαμηλές θερμοκρασίες, καθώς και στην ξηρασία.

Αρδευση: Εφόσον θέλουμε ικανοποιητική παραγωγή αλλά και καλής ποιότητας ψίχα αμυγδάλων, η αμυγδαλιά πρέπει να αρδεύεται.

Οι αρδεύσεις μπορεί να γίνονται με κατάκλιση, με αυλάκια, με σταγόνες και με μικρούς εκτοξευτές. Πολύ καλά αποτελέσματα δίνει η άρδευση με σταγόνες. Τις μεγαλύτερες ανάγκες σε νερό έχουν τα φυτά στα τέλη της άνοιξης, το καλοκαίρι αλλά και τους πρώτους μήνες του φθινοπώρου.

Οι αρδεύσεις πρέπει να σταματούν μερικές ημέρες πριν από την έναρξη της συγκομιδής.

Η τυποποίηση «εκτοξεύει» τις εξαγωγές

Η εφαρμογή συγκεκριμένων κανόνων στην τυποποίηση μπορεί να εκτοξεύσει τις εξαγωγές του ελληνικού αμυγδάλου.

Στην Ελλάδα η τυποποίηση του αμυγδάλου στηρίζεται στα κριτήρια που εφαρμόζει ο κάθε φορέας επεξεργασίας του αμυγδάλου.

Οι φορείς αυτοί είναι συνήθως οι μονάδες σπασίματος των καρπών και διαλογής του ενδοκαρπίου του αμυγδάλου. Είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν συγκεκριμένοι κανόνες όσον αφορά την τυποποίηση κυρίως από τις επιχειρήσεις που διαθέτουν τους σπαστήρες των ξηρών καρπών.

Η διαδικασία αυτή δεν έχει μεγάλο κόστος, αλλά είναι χρονοβόρα και γι' αυτό δεν υπάρχει μεγάλη προθυμία να τη δεχθούν. Εάν εφαρμοσθεί η τυποποίηση, τότε η δυνατότητα εξαγωγών του αμυγδάλου θα είναι μεγάλη.

Η τυποποίηση που έχει το αμύγδαλο των ΗΠΑ είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που γίνονται εισαγωγές κυρίως από τις ΗΠΑ, διότι πέρα από την ανταγωνιστικότητα της τιμής, η τυποποίηση που εφαρμόζουν είναι συγκεκριμένη σε καθορισμένα μεγέθη και εφαρμόζεται αυστηρά.

Η εμπορία του αμυγδάλου γίνεται στη χονδρική αγορά σε συσκευασίες σάκων των 50 kg και στο λιανεμπόριο σε πιο μικρές συσκευασίες που φθάνουν μέχρι συσκευασίες των 100 gr. Το αμύγδαλο επίσης μπορούμε να το βρούμε στο εμπόριο σε διάφορους τύπους, όπως είναι: το λευκασμένο, το αλμυρό, το καπνισμένο, το γλυκό κ.τ.λ. Υπάρχουν και άλλες μορφές του αμυγδάλου που έχουν συγκεκριμένες χρήσεις όπως οι φέτες, τα τεμάχια κ.τ.λ. που συχνά δεν διατίθενται στην ελληνική αγορά.

Η αποθήκευση των αμυγδάλων γίνεται σε ιδιόκτητους χώρους τόσο στον πρωτογενή τομέα παραγωγής από τους παραγωγούς όσο και στον δευτερογενή τομέα που είναι οι βιομηχανίες, οι βιοτεχνίες και οι χονδρέμποροι.

Ο εξισορροπητικός ρόλος της αποθήκευσης, όσον αφορά τη συγκράτηση των τιμών σε λογικά επίπεδα, συνίσταται στην απόσυρση σε αποθηκευτικούς χώρους της ποσότητας του προϊόντος που δεν μπορεί να απορροφηθεί κατά την εποχή συγκομιδής του και στη διάθεση στη συνέχεια της ποσότητας αυτής κατά τους υπόλοιπους μήνες σύμφωνα με τις ανάγκες της κατανάλωσης.

Στον τομέα της προσφοράς δραστηριοποιείται ένας πολύ μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει μία μικρή ομάδα 10-15 επιχειρήσεων βιομηχανικής μορφής, οι οποίες είναι παράλληλα και οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς και χονδρέμποροι.

ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Οι δύο ποικιλίες που προτιμούν οι παραγωγοί

Οι δύο κυριότερες ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα:

Ferragnes: Είναι μία καλή και παραγωγική ποικιλία που δίνει αμύγδαλα που χρησιμοποιούνται σαν ξηροί καρποί επειδή έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε ψίχα. Είναι μία από τις κύριες ποικιλίες της Ελλάδας, με το 34% του αριθμού των δέντρων της αμυγδαλιάς που καλλιεργούνται στην Ελλάδα. Ανθίζει περίπου 7 ημέρες μετά την Texas στις αρχές Μαρτίου. Τα αμύγδαλα ωριμάζουν από τα τέλη Αυγούστου. Είναι ανθεκτική ποικιλία στον μύκητα του κλαδοσπόριου και της μονίλιας.

Texas: Ποικιλία ζωηρή ορθόκλαδη ανθεκτική στο κλαδοσπόριο και στη μονίλια. Είναι μία ποικιλία που χρησιμοποιείται για μεταποίηση, έχει καλή παραγωγικότητα, δίνει αμύγδαλα με μικρή ποσότητα ψίχας (45%) και παρουσιάζει αυξημένα ποσοστά καρπόπτωσης. Τα αμύγδαλα αυτής της ποικιλίας είναι στρογγυλά. Το 54% των αμυγδαλιών της Ελλάδας προέρχονται από αυτήν την ποικιλία. Τα αμύγδαλα ωριμάζουν στα τέλη Σεπτεμβρίου. Χαρακτηρίζεται από την παραγωγή διπλόσπερμων αμυγδάλων. Είναι ποικιλία ανθεκτική στο κλαδοσπόριο και στη μονίλια. Ανθίζει αρχές Μαρτίου.

Συγκομιδή, αποφλοίωση και στέγνωμα των καρπών

Τα αμύγδαλα ωριμάζουν ανάλογα με την ποικιλία από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. Τα αμύγδαλα είναι κατάλληλα για συγκομιδή όταν ανοίγει το περικάρπιο αφού έχει ξεραθεί μερικώς. Η συγκομιδή στη χώρα μας γίνεται με ράβδισμα των κλαδιών και συγκέντρωση των αμυγδάλων επάνω σε δίχτυα που απλώνονται στη βάση των δέντρων. Τα τελευταία χρόνια η συγκομιδή των καρπών γίνεται και με μηχανήματα δόνησης.

Στη συνέχεια ακολουθεί αποφλοίωση με την απομάκρυνση του περικαρπίου και άπλωμα στον ήλιο ή στη σκιά για το στέγνωμα των αμυγδάλων. Σήμερα η αποφλοίωση γίνεται με ειδικά αποφλοιωτικά μηχανήματα και η αποξήρανση σε ειδικά ξηραντήρια με θερμοκρασίες 42ο-43οC. Το ποσοστό της υγρασίας των αποξηραμένων αμυγδάλων πρέπει να είναι 5-7%. Το αμύγδαλο μέσα στο ενδοκάρπιό του, μπορεί να διατηρηθεί για έναν χρόνο, χωρίς να υποβαθμιστεί η ποιότητά του. Στην περίπτωση της ψίχας για να διατηρηθεί πρέπει να ψυχθεί ώστε να διατηρηθεί μερικούς μήνες ή να διατηρηθεί σε κενό αέρος ή σε άζωτο ή σε κατάψυξη για να διατηρηθεί περισσότερο.

Σε υψηλά επίπεδα η ζήτηση

Σημαντική αύξηση καταγράφει τα τελευταία χρόνια η ζήτηση των αμυγδάλων σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα αμύγδαλα είναι καρποί πλούσιοι σε πρωτεΐνες, σε φυτικές ίνες, σε ανόργανα άλατα και βιταμίνες, όπως είναι η βιταμίνη Α και η βιταμίνη Ε. Ιδιαίτερα η βιταμίνη Ε είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη με αντιοξειδωτική δράση. Μια ακόμα ιδιότητα των αμυγδάλων είναι ότι έχει ευεργετική επίδραση στο πεπτικό σύστημα. Το αμύγδαλο σαν ξηρός καρπός δέχεται ισχυρό ανταγωνισμό στις διάφορες χρήσεις του από το φουντούκι, που είναι ένας πιο φθηνός ξηρός καρπός και ο οποίος εισάγεται από την Τουρκία, δηλαδή από μία χώρα με χαμηλό κόστος παραγωγής.

Οι Ελληνες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ξηρών καρπών ανά κάτοικο. Εχουν υψηλότερη κατανάλωση σε σχέση με χώρες όπως η Ιταλία και οι ΗΠΑ. Η μέση κατανάλωση ανά κάτοικο ετησίως είναι στην Ελλάδα 14 kg, στην Ιταλία 6kg ανά κάτοικο και έτος και στις ΗΠΑ 2 kg ανά κάτοικο και έτος, σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO.

«16η Γιορτή των Σπόρων» την Κυριακή των Βαΐων 28 Απριλίου 2013

«16η Γιορτή των Σπόρων» την Κυριακή των Βαΐων 28 Απριλίου 2013

Πρόσκληση  στην Εκδήλωση: « 16η  Γιορτή των Σπόρων»

Η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κορινθίας σας προσκαλεί στην «16η Γιορτή  των Σπόρων» που θα  πραγματοποιηθεί στο 4ο Λύκειο Κορίνθου, την Κυριακή των Βαΐων 28 Απριλίου 2013  από 10:45 έως 14:15

Πρόγραμμα  Εκδήλωσης

10:45-11:00 :     Προσέλευση

11:00-11:15 :     Χαιρετισμοί

11:15-11:30 :     Δίκτυο «Σχολικός Κήπος»

Τσοχαντάρης Φώτης

        Υπεύθ. Σχολ. Δραστηριοτήτων Α/θμιας Εκπ/σης

11:30-11:45 :     Υποστηρικτικό Υλικό Δικτύου «Σχολικός Κήπος»

Καλογεροπούλου Αριστέα

           Υπεύθ. Σχολ. Δραστηριοτήτων Α/θμιας Εκπ/σης

11:45-12:00 :     Παρουσίαση του Κ.Π.Ε. Σικυωνίων

Ματσούκα Γεωργία – Γεωπόνος

Αναπληρώτρια Κ.Π.Ε. Σικυωνίων

12:00-12:30 :    Παραδοσιακοί Σπόροι

Μαυραγάνης Δημήτριος - Γεωπόνος

12:30-13:00 :     Σπιτικός Κήπος

Σταματόπουλος Παναγιώτης – Γεωπόνος

13:00-13:30 :     Πιστοποιημένα Βιολογικά Προϊόντα

Ηλίας Άρης – Γεωπόνος

13:30-14:15 :     Παράλληλα  εργαστήρια

·         Οικιακή Μελισσοκομία: Τενής Δημήτριος - Μελισσοκόμος

·         Κλαδέματα – εμβολιασμοί : Κωνσταντίνου  Γεώργιος    Τεχνολόγος Γεωπόνος 2ου ΕΠΑΛ Λουτρακίου

·         Σπιτικά γλυκά : Σύλλογος Γυναικών Αγίων Θεοδώρων

·         Σπιτικά Ηδύποτα : Φιλοπούλου Αικατερίνη - Νηπιαγωγός Νηπιαγωγείου Μεσινού

     Ο Υπεύθυνος Σχολικών                             Ο Δ/ντής Α/θμιας Εκπ/σης

          Δραστηριοτήτων                                            Κορινθίας

      Φώτης  Τσοχαντάρης                               Παπαγεωργάκης Παναγιώτης

     Συνδιοργάνωση: Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπ/σης

Κατσουλάτες κότες

Κατσουλάτες κότες

Ή χρήση του κρασιοΰ στήν ιατρική παράδοση των Ελλήνων

Ή χρήση του κρασιοΰ στήν ιατρική παράδοση των Ελλήνων

Ενώ δέν υπάρχει περιθώριο γιά παρανόηση της λέξης οίνος, ή λέξη πνεΰμα είναι έννιολογικά πολυσήμαντη. Πνεΰμα είναι καί ή πνοή, δηλαδή ή αναπνοή καί σέ προέκταση ή ϊδια ή ζωή, πνεΰμα καί τό φύσημα καί ό άέρας, πνεϋμα κι αυτός. Στόν αφόρητο διχασμό τής άνθρώπινης ύπαρξης ό,τι δέν είναι «σώμα» είναι πνεύμα, όπως πνεΰμα είναι καί οί ανώτερες νοητικές λειτουργίες. Πνεΰμα καί τό φάντασμα καί κάθε άυλη ύπαρξη αλλά καί τό κεντρικό νόημα ένός κειμένου ή ένός συγγραφέα. Πνεύμα καί τό γνωστό στούς παλιότερους σημείο τής στίξης-σήμερα ξεχασμένο άπ’ τούς πολλούς κι άγνωστο στούς νεότερους. Πνεΰμα είναι καί τό πιό καθοριστικό άπό τό πλήθος των στοιχείων πού συνιστοΰν τόν οίνο, εκείνο πού άποχωρίζεται μέ τήν ειδική διαδικασία τής άπόσταξης.

Συχνά τό αποτέλεσμα τής κατανάλωσης οίνου καί οινοπνεύματος είναι ή μέθη. Μέθυ άλλωστε, μέ υ, τό μέθυ-τού μέθους, είναι στόν Όμηρο τό κρασί καί κάθε μεθυστικό ποτό. Μέθη: θεών καί άνθρώπων πάθος, μέ ιστορία πανάρχαια στίς χώρες τής Μεσογείου, άπό τή Θράκη κι ώς τήν Αθήνα κι άπό τή Θήβα ώς τήν Κύπρο, καί πέρα άπό τόν γεωγραφικό τούτο χώρο, άπό τή Σικελία κι ώς τήν Ίουδαία. Άπό τόν Ίκάριο ώς τόν Νώε καλλιεργητές καί παραγωγοί είναι ταυτόχρονα δωρητές καί καταναλωτές τού προϊόντος. Σ’ όλες λίγο πολύ τίς Ιστορίες ή κατανάλωση άκολουθεϊται άπό μέθη καί δευτερογενείς άρνητικές έπιπτώσεις.

Είδαμε άλλοτε τή μέθη(1). Άς δούμε τώρα τό κρασί καί τό πνεΰμα του. Θετικά.

Δική μου κάβα γιά τήν άντληση τοΰ προϊόντος οί άρχαΐοι γιατροί, πού τό βλέπουν συχνότερα ώς άγαθό - καί άγαθοποιό, σπανιότερα δέ ώς πηγή νόσου, ώς μέσο έξάρτησης ή ώς αίτιο δυστυχίας. Ό οίνος ήταν, λοιπόν, τό κυριότερο μετά τό νερό ποτό τών άρχαίων Ελλήνων. ’Απαραίτητο συμπλήρωμα διατροφής, δυναμωτικό γιά «κοπιώντες», άναληπτικό γιά «πεφορτισμένους», άλλά καί τό μέσον γιά τήν έπίτευξη εύωχίας, πνευματικών επιδόσεων καί κοινωνικότητας. Λόγω τοΰ διαφορετικοΰ τρόπου κατασκευής του καί τής έγκλειόμενης δύναμης δέν τόν έπιναν σχεδόν ποτέ άκρατον. Ή άραίωσή του γινόταν διά κράσεως, δηλαδή μέ τήν άνάμειξή του μέ νερό. Άπό έδώ έμεινε άλλωστε καί ή λέξη κρασί γιά τόν οίνο. "Ηταν μάλιστα διαφορετική ή άνάμειξη γιά διαφορετικές περιπτώσεις: οί γέροντες, οί στρατιώτες, οί οδοιπόροι κ.λπ. δικαιούνταν μικρότερη άραίωση, ώστε τό ποτό τους νά είναι πιό δυναττό καί πιό πλούσιο σέ θερμίδες. Ό Όμηρος άποκαλεϊ αύτόν τόν οίνο ζωρότερο (Ίλιάδα Ω, 203).

Ώς δυναμωτικό καί ώς πηγή θερμίδων περιγράφει καί ό 'Ιπποκράτης τό κρασί:

Ύδωρ ψυχρόν καί ύγρόν, οίνος θερμόν καί ξηρόν...

Τοΰ άναγνωρίζει όμως καί πολλές άλλες Ιδιότητες άνάλογα μέ τό είδος(2): άν είναι μέλας ή λευκός  ή κιρρός ή μελιχρούς, άν είναι αυστηρός ή υδαρής ή άσθενής, άν είναι νέος ή παλαιός, όζων (δηλ. άρωματικός) ή άνοδμος (χωρίς μυρουδιά), άν είναι γλυκύς ή οξίνης.

Ανάμεσα στίς διαφορετικές και είδος κρασιού ιδιότητες περιγράφονται:

α) ύπακτή δηλαδή καθαρτική δράση: έχει δέ τι καί καθαρτικόν άπό της ύλης...

β) ξηραντική, διότι άναπτύσσει θερμότητα καί έτσι καταναλώνονται τά ύγρά τοΰ σώματος: ξηραίνουσι δέ τη θερμασίη, τό ύγρόν έκ σώματος καταναλίσκοντες...

γ) διευκολύνουν την έξοδο άερίων καί τήν κένωση: φυσώσι καί διαχωρέουσι...

δ) άλλοι διευκολύνουν τήν ούρηση μάλλον παρά τήν άφόδευση: ούρέονται μάλλον ή διαχιρέουσι...

ε) καί παγώνουν καί ύγραίνουν τό σώμα έπειδή κάνουν τό αίμα τών άγγείων άσθενές, ενώ αύξάνουν τό αίμα τής κυκλοφορίας:., καί ψύχουσι καί ίσχναίνουσι μέν καί ύγραίνουσι τό σώμα τό αϊμα άσθενέες ποιέουσι, αύξοντες τό άντίπαλον τω αϊματι έν τώ σώματι...(Περί διαίτης Β' 52, 1494-1512

Τίς ίδιες άντιλήψεις μέ τόν πατέρα τής Ίατρικής ύποστηρίζουν καί οί επίγονοι. Όλοι ομολογούν ότι ό οίνος είναι άπό εκείνα πού μας τρέφουν, γράφει ο Γαληνός.  Κι έφόσον όλα όσα μας τρέφουν είναι τροφή πρέπει νά ποΰμε ότι καί τό κρασί ύπάγεται στά τρόφιμα:

«ότι μέν έκ των τρεφοντων έστίν ό οίνος, άπαντες όμολογοϋσι καί ει γε τό τρέφον άπαν τροφή έστίν, ρητέον ώς εϊη άν έκ τοΰ γένους τών τροφών καί ό οίνος...»

(Περί δυνάμεως τροφών, 4,2)

 Ό Ροΰφος έπαινεί τό κρασί ώς τό πιό καί πράγμα γιά τήν ύγεία, άν θέλουμε νά μήν πάθουμε άνεπανόρθωτη ζημιά. Γιατί μπορεϊ ν’ άνάψει τη θερμότητα καί νά γεμίσει δύναμη τό σώμα μας, να διευκολύνει τήν πέψη καί νά μας φτιάξει τή διάθεση:

«Οίνον έπαινώ μέν πρός ύγείαν ώς ούδέν χρήμα άλλο δει δι’ έπιστήμης τώ πίνοντι, ει μέλλοι μηδέν άνήκεστον πάσχειν οίνος γάρ δύναται άνάψαι μέν τό θερμόν, ισχύος δ’ έμπλήσαι τό σώμα, πέψαι δέ τήν τροφήν δϊ όλων... δύναται δ’ οίνος καί τη ψυχή διάθεσιν τινά παρασχείν τό γάρ της λύπης φάρμακον οίνος έστί...»(4).

’Ανάλογα υποστηρίζει καί ό Όρειβάσιος: τό κρασί δίνει δύναμη καί χαρά στήν ψυχή καί ηδονή. ’Αλλά αυτά τά παρέχει όταν πίνεται μέ μέτρο, γιατί όταν πίνεται χωρίς μέτρο φέρνει τά άντίθετα: «...τη ψυχή ευφροσύνην καί ηδονήν έμποιεϊ καί ρώμην παρέχει... τούτων μέν ούν των άγαθών ό μετρώ πινόμενος αίτιος γίνεται των δ’ έναντίων ό άμετρος».

(Πρός Εύνάπιον Ι,ιβ)(5).

Άλλά εκτός από πηγή θερμίδων, διουρητικό καί υπακτικό ποτό, έκτός άπό θερμαντικό καί παυσίλυπο, τό κρασί (ή ορισμένοι του τύποι) μπορεΐ νά διευκολύνουν τήν άπόχρεμψη καί άλλοι νά φτιάχνουν αίμα. Τό γλυκό κρασί λέει ό 'Ιπποκράτης «πτυέλου άναγωγός έστί» καί έπαναλαμβάνει ό Γαληνός:

«...άναγωγός πτυέλου μάλιστα πάντων οίνων έστίν ό γλυκύς, όταν μή σφόδρα παχύς η»

('Υπόμνημα εις τό Ίπποκράτους περί διαίτης οξέων)(6)

«...όσοι δέ των ώχρών ή ξανθών οίνων παχεϊς εισίν, αϊμα γεννώσιν οΰτοι καί τρέφουσι τό σώμα...». (Υγιεινός Λόγος)(7).

 Όμως έκτός άπό αύτές τίς παρεμβάσεις στή φυσιολογία του οργανισμού, γρήγορα έγινε γνωστό ότι τό κρασί μπορεΐ νά χρησιμοποιείται καί ώς φάρμακο, δηλαδή ώς ουσία πού χορηγείται μέ διάφορους τρόπους γιά τήν επίτευξη ένός θεραπευτικού σκοποϋ. Βρίσκουμε πλήθος εφαρμογών στήν αρχαία ’Ιατρική. Ό Ιπποκράτης τό χρησιμοποιεί σέ έξωτερική εφαρμογή, σέ έσωτερική χορήγηση καί σέ ύποκαπνισμούς.(8)

 Ή έξωτερική χρήση έχει νά κάνει μέ τή μικρή ή τή μεγάλη χειρουργική: έκπλυση πρόσφατων τραυμάτων γιά απολύμανση, επιθέματα ή έμποτίσματα σέ παλαιά καί δυσίαχα τραύματα, διακλυσμός των αύτιων σέ ρήξεις τοΰ τυμπάνου. Χαρακτηριστικές φράσεις άπό τό Ιπποκρατικό σώμα γιά τίς χρήσεις πού άναφέραμε είναι οί ακόλουθες:

..."Ελκος έν τη κεφαλή, ού χρη τέγγειν ούδενί. ουδέ οίνω...

...Έλκεα ξύμπαντα ού χρή τέγγειν, πλήν οίνω.. ...

Οίνος δέ γλυκύς, όσα χρόνια τρώματα, συνεχέως χρωμένω αυτάρκες...

...είρίοισι πουλλοϊσι (=πολλά τολύπια άπό έριο) οίνω ύποχρίων, καταδεΐν... (γιά τήν έπίδεση καταγμάτων)

...Μή θεραπεύειν τά ούατα (=ώτα), πριν άν έρρωγός ίδης τό πϋον. Έπήν δέ ραγή τό πύον, έπισχεϊν, έστ' άν ή πολλή τής ρύσεως παύσηταν έπειτα κλύζειν τά ούατα οίνω γλυκέει...

Σέ έσωτερική χορήγηση οίνου ό 'Ιπποκράτης προχωρεί σέ περιπτώσεις καταγμάτων τής κεφαλής, σέ τραύματα τοΰ θώρακα καί τής κοιλίας, σέ πόνους των ματιών, σέ γενική αδιαθεσία μέ χασμουρητά καί ρίγη, σέ άναιμία άπό έπίσταξη (δηλαδή ρινορραγία) κ.λπ.

Παραθέτουμε κι εδώ χαρακτηριστικές φράσεις:

... Ήν τής κεφαλής τό όστέον κατεαγή διδόναι γάλα καί οίνον πίνειν ίσον ίσω... (δηλαδή άραιωμένο μέ νερό σέ ίση ποσότητα)

...Τρωθέντος έντοσθιδίου [ ] διδόναι [ ] οίνον ίσον ίσω. Άλύκη, χάσμη, φρίκη οίνος ίσος ίσω... πινόμενος λύει.

Άντιθέτως άκρατον οίνον δίνει στούς πόνους των ματιών καί τή ρινορραγία:

...Όδύνας οφθαλμών άκρητοποσίη [ ] λύει...

...Όδύνας οφθαλμών άκριτον ποτίσας καί λούσας πολλω θερμώ φλεβοτόμει...

...Οΐσιν αίμα ρεί πολύ καί πολλάκις έκ ρινέων, οίσι μέν άχροία άκρητος τουτέοισιν ολίγα άρήγει...

Τέλος ό πατέρας της ’Ιατρικής χρησιμοποιεί τό κρασί σέ ύποκαπνισμούς, σέ περιπτώσεις οιδημάτων τής μήτρας:

...Όπόταν δέ αί μήτραι πρησθείσαι συνοιδήσωσι [] καί πυριάν οίνω κάτωθεν...

’Αλλά τό κρασί δέν χρησιμοποιήθηκε μόνο αύτούσιο στήν άρχαία θεραπευτική. Χρησιμοποιήθηκε έπίσης καί ώς διαλυτικό μέσον γιά διάφορες -φυτικές κυρίως- ούσίες μέ σκοπό όχι μόνο άρωματικό άλλά - καί κυρίως - φαρμακευτικό.

Διάφορες φαρμακοδραστικές ούσίες έκχυλίζονταν σέ κρασί άπό τά βότανα πού τίς περιείχαν. Ό Διοσκουρίδης άναφέρει όχι μόνο ρητινίτην ή ροδίτην (μέ ρόδα) ή άνθοσμίαν άλλά καί έλλεβορίτην πού περιείχε τόν γνωστό καί πολυσυζητημένο έλλέβορο, τόν θυμίτην (μέ θύμο), τόν άψινθίτην κ.λπ. Γιά πολλά άπό τά βότανα ό συνδυασμός μέ κρασί ένίσχυε τή δράση τους, περίπου όπως σήμερα συνεργοΰν μέ τά οινοπνευματώδη ποτά ήρεμιστικά καί ψυχοτρόπα φάρμακα. (Δέν πρέπει νά ξεχνάμε άλλωστε τήν έπισήμανση αύτή της συνέργειας πολύ πρίν από τόν Ίπποκράτη καί ήδη από τά ομηρικά έπη: τό παυσίλυπο βοτάνι ήταν πολύ πιό δραστικό όταν συνοδευόταν από κρασί. Τότε ξεχνούσες όλους τούς πόνους της ψυχής).

’Ακόμα, ή χρήση του κρασιού είναι άλλοτε σέ άλλο βαθμό ωφέλιμη, άνάλογα όχι μόνο μέ τό άτομο, τήν ήλικία του ή τήν απασχόλησή του, άλλά καί μέ τήν έποχή καί τίς κλιματολογικές συνθήκες ένός τόπου.

«Τον χειμώνος είναι τό πόμα οίνον ώς άκρητέστερον... όταν τό έαρ έπιλαμβάνη τότε χρή πίνειν οίνον ύδαρέστερον... [ ] τοΰ δέ θέρεος τό ποτό ύδαρέει... [ ] έν δέ τφ φθινοπώρω τά ποτά έλάσσω καί άκρητέστερα...». Τό χειμώνα δηλαδή τό κρασί πρέπει νά είναι λιγότερο άραιωμένο (γιά νά δίνει περισσότερες θερμίδες καί νά ζεσταίνει) όταν όμως φθάνει ή άνοιξη πρέπει τό κρασί νά είναι περισσότερο νερωμένο. Τό καλοκαίρι τά ποτά μας πρέπει νά είναι υδαρή τό δέ φθινόπωρο λιγότερα σέ ποσότητα καί λιγότερο άραιωμένα. Στά ύγιεινολογικά αυτά παραγγέλματα θά έπανέλθουμε γιά έναν διαφορετικό σχολιασμό στήν έξέλιξη τοΰ κειμένου μας.

Οί άντιλήψεις τοΰ 'Ιπποκράτη διατηρήθηκαν άπό τούς έπιγόνους καί στήν άσκηση τής ιατρικής καί στά έργα τους. Άπό συγγραφέα σέ συγγραφέα κι άπό χειρόγραφο σέ χειρόγραφο κάλυψαν πολλούς αιώνες ζωής. Γιατροί πού άσκοΰσαν τήν πρακτική ιατρική -τέχνη περισσότερο παρά έπιστήμη- έκαναν τίς δικές τους συναγωγές έπαγγελματικών γνώσεων πού συχνά έφερναν -ή υποτίθεται ότι έφερναν- τό βάρος καί τό κύρος μεγάλων προσωπικοτήτων καί οπωσδήποτε κουβαλοΰσαν τό κύρος αιώνων. Αύτή ή ιατρική σοφία άποτέλεσε τήν πρώτη ύλη τών ιατροσοφίων, πού άποτελοΰν καί ένα άπό τά έρείσματα τής λαϊκής μας ιατρικής. Βλέπουμε έτσι τίς ίδιες τίς άρχαΐες άντιλήψεις νά διατηρούνται στή λαϊκή παράδοση.

Τό κρασί χρήσιμοποιήθηκε έπί αιώνες γιά τό πλύσιμο τραυμάτων. Κι έξω άπό τήν παράδοσή μας, θυμίζουμε ότι «ό καλός Σαμαρείτης» έπλυνε μέ κρασί καί γλύκανε μέ λάδι τίς πληγές τοΰ τραυματισμένου ’Ιουδαίου πού βρήκε στό δρόμο του. Ή συνήθεια αύτή μακροημέρευσε κι έφθασε πολύ κοντά μας.

Θυμίζουμε τούς στίχους άπό τό δημοτικό τραγούδι:

«Κακό πού ’ναι τό λάβωμα, κακό πού 'ναι τό βόλι. Γιά πιάστε με νά σηκωθώ καί βάλτε με νά κάτσω. Βάλτε με κει στό κρύο νερό, στή ρίζα τοΰ πλατάνου καί φέρτε μου γλυκό κρασί νά πλύνω τίς πληγές μου...».

Κι’ άλλο τραγούδι:

«Παιδιά μου μή σκανιάζεστε καί μή παραπονιέστε εγώ δέν έχω τίποτα, λίγο ’μαι λαβωμένος. Πικρό πού ’ναι τό λάβωμα, πικρό καί τό μολύβι καί στρώστε μου χλωρά κλαριά καί βάλτε με νά κάτσω

καί φέρτε καί γλυκό κρασί άπό τούς Παπαδάτες

νά πλύνω τή λαβωματιά, οπού ’μαι λαβωμένος»'’.

Ή συνήθεια κρατιέται άκόμα: Πλένονται καί σήμερα πληγές μέ κρασί (κι άλλου μέ ούζο ή μέ ρακή - άλλωστε, τί διαφορά έχει ή τελευταία άπό τό χημικό οινόπνευμα τοΰ έμπορίου;)

Αύτά γιά τήν έξωτερική χρήση.

Τήν ίδια έκείνη έποχή πού περιγράφεται καί στα δημοτικά τραγούδια ό λαός, φορέας τής παράδοσης, χρησιμοποιεί τό κρασί καί ώς φάρμακο. Γιά δυσκολοχώνευτα φαγητά, τό κρασί είναι τό χωνευτικό. Γιά τήν άναιμία τό γλυκό βαθύ κόκκινο ή μαΰρο κρασί -πού μοιάζει μέ αίμα- θεωρείται στοιχείο πού βοήθα στήν αίμοποίηση. ’Ακόμα συνιστάται στίς έγκυες νά πίνουν άπό λίγη μαυροδάφνη γιά νά φτιάχνουν αίμα. Τό ίδιο άκοΰμε καί άπό άναρρωνύοντες: τό θέλουν γιά τονωτικό. Κι άκόμα γιά τούς άνόρεχτους θεωρείται όρεχτικό.

’Αλλά καί ή έπίσημη ιατρική μέχρι ολόκληρο τόν προηγούμενο καί μέχρι τίς πρώτες δεκαετίες τοΰ αιώνα μας είχε άνάλογες άντιλήψεις. Στό «Έγκόλπιον τών Ιατρών», σύγγραμμα τοΰ γιατροΰ καί ίατροδιδασκάλου Διον. Πύρρου, πού έκδόθηκε στά 1831, ό συγγραφέας άναφέρει ορισμένους φαρμακευτικούς ή, όπως τούς γράφει, «τεχνητούς οίνους».

«Οί φιλάνθρωποι ιατροί, οί όποιοι είναι έπιστάται της άνθρωπότητος, κατασκευάζουσι μερικούς ιατρικούς οίνους, όχι πρός τέρψιν καί μέθην τών άνθρώπων, άλλά πρός όφελος τής ζωής τών άνθρώπων...»(11).

Μεταξύ αύτών ό οίνος δυναμωτικός καί άρωματικός περιέχει κίνα, κανέλα, γαρίφαλα, κάλαμο άρωματικό, μοσχοκάρυδα, άψίνθιο (άψέντι), φλούδα νεραντζιοΰ, κοπανισμένα καί έκχυλισμένα έπί μερικές ήμέρες σέ καλό λευκό κρασί.

Ό οίνος άντιπυρετικός καί διουρητικός περιέχει ρίζες άπό ραπάνια καί φλούδες νεραντζιοΰ βρασμένες στό κρασί καί θεραπεύει τόν άσκίτη καί ορισμένους πυρετούς. Στάχτη άπό σπάρτα ή κλήματα σέ κρασί έχει έπίσης διουρητική δράση.

 Ό Πύρρος δίνει άκόμα στό «Έγκόλπιον ’Ιατρικής» συνταγή γιά άντισκορβουτικό οίνο, γιά τήν άντιμετώπιση τοΰ σκορβούτου καί γιά οίνο καλλιβεάτο, κρασί δηλαδή μέ ρινίσματα χάλυβα ή σιδήρου μέ ένδειξη τήν άτονία καί τήν άμηνόρροια. Ό οίνος έκκοπροτικός (sic) ήτοι καθαρτικός περιέχει, κατά τόν συγγραφέα, ρεοβάρβαρο, πολυπόδιο (φτέρη), άνθη μέλανος έλλεβόρου, σιναμική, καρδάμωμο, άλας τρυγίας, νερό καί καλό λευκό κρασί.

Όσο γιά τήν ορθολογιστική χρήση τοΰ κρασιού κατά έποχή καί κλιματικές συνθήκες, πρέπει νά έπισημάνουμε ότι οί άντιλήψεις των άρχαίων γιατρών πέρασαν, μαζί μ’ έκεϊνες γιά τή διατροφή, στούς Βυζαντινούς, στά ιατροσόφια καί στή σύγχρονη λαϊκή ιατρική.

Στά διάφορα μηνολόγια, πού έχουν συντάξει βυζαντινοί γιατροί, τονίζεται πάντα ή ποσότητα καί ή πυκνότητα τοΰ κρασιοΰ πού πρέπει νά καταναλώνεται. Δέν έπεκτεινόμαστε στό θέ

μα σέ τοΰτο τό άρθρο, θά θυμίσουμε όμως μιά πολύ γνωστή παροιμία πού λέγεται καί σήμερα: «Μήνα πού δέν έχει ρό βάζε στό κρασί νερό».(12)

Οι μήνες αυτοί είναι ό Μάιος, Ιούνιος, ’Ιούλιος, Αύγουστος, μήνες δηλαδή πού στήν Ελλάδα χαρακτηρίζονται άπό ύψηλές θερμοκρασίες. Ή κατανάλωση κρασιού μέ τή ζέστη θά μπορούσε νά οδηγήσει σέ διάφορα προβλήματα ύγείας, τά όποια ή λαϊκή σοφία προσπαθεί μέ τά παραγγέλματά της νά προλάβει.

Εκτός άπό τούς οίνους, ή ιατρική μας παράδοση χρησιμοποιεί καί τά πνεύματα. Φαίνεται ότι πνεύματα έφτιαχναν μέ άπόσταξη καί οί άρχαϊοι λαοί. Οί Κινέζοι γύρω στά 800 π.Χ., μετά οί Ινδοί, μετά οί  Άραβες. Μιά πρωτόγονη άπόσταξη γινόταν καί στήν άρχαία Ελλάδα. Οί Ρωμαίοι ακολούθησαν. Οί πρώτες άναφορές γίνονται σέ κείμενα γύρω στό 100 π.Χ. Ή μέθοδος παραγωγής πνεύματος οίνου προάγεται κατά τούς μέσους αιώνες.

’Αξίζει έδω νά θυμίσουμε ότι ό κόσμος αυτά τά πνεύματα τά λέει καί σπίρτα. Καί βέβαια, νά σχολιάσουμε ότι ή λέξη σπίρτο άποτελεϊ έφθαρμένο τύπο τής λέξης spiritus πού καί πάλι σημαίνει πνεύμα. Μήπως άλλωστε τό ίδιο δέν σημαίνει καί ή λέξη άλκοόλ ή άλκοόλη, Α1 cojol είναι τό πνεύμα στήν αραβική γλώσσα. Βλέπουμε λοιπόν, ότι γιά τίς τρεις αυτές γλώσσες ύπάρχει έννοιολογική σύμπτωση γιά τήν έκφραση τού πνεύματος τού οίνου.

Ή ρακή, πού αλλού λέγεται τσίπουρο καί άλλου τσικουδιά, είναι παραδοσιακό άπόσταγμα τής άγροτικής οικογένειας. Κι όχι μόνο γιά πόση: άντισηψία των πληγών καί των τραυμάτων, άντισηψία τού στόματος, πονόδοντος, άμυγδαλές ήταν (κι άκόμα είναι) στίς ενδείξεις της.

Τό ίδιο ίσχύει καί γιά τό ούζο, παραδοσιακό έπίσης παρασκεύασμα γιά άλλες περιοχές. Ακόμα μέ τά δυνατά αύτά οινοπνεύματα γίνονται εντριβές, έμποτίζονται κομπρέσες, άντιμετωπίζεται ή δυσπεψία, διευκολύνεται ή χώνεψη, άνακουφίζονται οί πόνοι στήν κοιλιά.

Άς δοΰμε, πώς ό Δ. Πύρρος στή «Φαρμακοποιία» του περιγράφει τήν κατασκευή οινοπνεύματος:

«Πνεύμα τού οίνου. Alcoole.

Μέθοδος τής κατασκευής: Βάνομεν εις ένα λαμπίκον (= είδος ύάλινου δοχείου) μίαν ποσότητα ρακής καθαράς καί τήν λαμπικάρομεν μέ μίαν φωτιάν ήσυχον, έως ου τό άρεόμετρον (sic) βυθισθέν εις αύτό, νά δεικνύει τούς 30 βαθμούς αυτού. Όταν θέλη τις νά τό έχει πλέον δυνατόν, έπαναλαμβάνει τήν πράξιν, προσθέτων όλίγην σκόνην ξηρής ποτάσσης».

Ακολουθεί περιγραφή των χαρακτηριστικών του καί οί τρόποι μεταχείρισης:

«Μόνον, ή ένωμένον μέ νερόν άπλούν, ή ζακχαρωμένον, ή άρωματικόν ή μεμιγμένον μέ άλλα ιατρικά».(13)

Γιά κάποιες άπό αύτές τίς φαρμακευτικές συνθέσεις ό Πύρρος παρέχει λεπτομερείς οδηγίες για τήν κατασκευή τους, όπως λ.χ. γιά τό πνεύμα τού οίνου μέ όξυσηπτονικόν, πού είχε τίς ίδιες ένδείξεις μέ τόν αιθέρα, καί τό άνώδυνον τού Όφμάνου γιά πόνους καί άλλες καταστάσεις.

Παρέχει άκόμα λεπτομερείς οδηγίες γιά τήν παρασκευή διαφόρων φαρμάκων άπό τήν ψυχρά έκχύλιση, τό βρασμό, τήν άπόσταξη κ.λπ. διαφόρων φυτικών ύλων μέ τό πνεύμα τού οίνου. Μεταξύ άλλων βασικά σκευάσματα είναι:

-           πνεύμα τής ρεοβαρβαραλοής γιά στυπτικότητα των έντέρων, διάρροια, έλμινθες

-           πνεύμα πολυαρωματικόν μέ άψινθιά, άλιφασκιά, λεβάντα, μαντζουράνα, δενδρολίβανο, ύσσωπο, άπήγανο, μελισσόχορτο, θύμο, βασιλικό, ρίγανη καί ίπερικό γιά έξωτερική καί έσωτερική χρήση

-           πνεύμα τής μυρραλοής, γιά καχεξίες, χλώρωση, άμηνόρροια κ,λπ.

-           πνεύμα τού βρωμοκρομμίου (sic) γιά όλα τά ύστερικά πάθη, τίς «νευρικές θέρμες», κολικούς εντέρου κ.λπ.

-           πνεύμα τού οίνου μέ βάλσαμο τού Περού γιά τή γονόρροια, έσωτερικως, καί γιά ρυπαρές πληγές καί γάγγραινα, έξωτερικως

-           πνεύμα τής άψινθέας, γιά «ταρακτικάς θέρμας», δηλαδή πυρετούς μέ δυνατό ρίγος ή σπασμούς

-           πνεύμα τού μοσχοθυμιάματος

-           πνεύμα τού άρωματικού καλάμου

-           πνεύμα των κανθαρίδων ώς δυναμωτικό καί

έμμηναγωγό, κυρίως όμως ώς αναγνωρισμένο άφροδισιακό. Γιά τήν κατασκευή του έκτός από 200 δράμια (640 γραμμάρια) οινοπνεύματος χρειάζονταν καί οκτώ δράμια (25,6 γρ.) κατσαρίδες σέ σκόνη πού έμεναν στόν ήλιο, μέσα σ’ ένα αγγείο, γιά τέσσερις ήμερες.

-           πνεϋμα τοϋ καστορχίου, άντισπασμωδικό, δυ- ναμωτικό, νευρικό καί έμμηναγωγό

-           πνεϋμα της κίνας, μέ τίς ίδιες ένδείξεις τής κίνας, δραστικό συστατικό τής όποίας είναι ή κινίνη

-           πνεϋμα της κανέλας, δυναμωτικό καί ευφραντικό

-           πνεϋμα της πορφύρας διγιτάλης, άλκοολικό διάλυμα τοϋ φυτού διγιτάλη μέ γνωστές καρδιοτονωτικές καί διουρητικές ιδιότητες

-           πνεϋμα τοϋ έλλεβόρου, γιά τήν καταστολή τής μανίας καί άλλων ψυχοδιεγερτικών καταστάσεων.

Ή μυθολογία των Ελλήνων μιλά γιά τίς Οίνοτρόπους, κόρες τού ’Ανία καί τής Δωρίππης.

Ό ’Ανίας ήταν Ιερέας τού ’Απόλλωνα στή Δήλο, ή Δωρίππη έγγονή τού Διονύσου. Όχι τυχαία. Ήταν μία σύζευξη τού Θεού τού φωτός (καί τής ποίησης καί τής μουσικής καί τής θεραπευτικής τέχνης) μέ τόν θεό τής βλάστησης, τής μέθης, τής ψυχαγωγίας. Σύζευξη διονυσιακή καί Άπολλώνεια. Τά όνόματά τους - ούτε κι έκεΐνα τυχαία: Οίνώ, Έλαΐς (ή Έλαιώ) καί Σπερμώ. Είχαν τή θεία δωρεά άπ’ τόν Διόνυσο: κι ό,τι έπιαναν γινόταν οίνος, έλαιον ή σπέρματα σιτηρών. Παραπέμπουν στά βασικά προϊόντα τού τόπου καί τής εύρύτερης περιοχής - όλα τους συνδυαζόμενα όχι μόνο μέ τήν ίδια τή ζωή, άλλά καί μέ τούς θεούς: - Διόνυσο, Άθηνα καί Δήμητρα. Όλα τους, έπίσης, ύλικά βασικά στίς μυστηριακές τελετές. Μέ τό χρόνο ενσωματώθηκαν καί στή διάδοχο θρησκεία: ό σίτος, ό οίνος καί τό έλαιον, βασικά στοιχεία, έπίσης αναγκαία γιά τήν τέλεση των χριστιανικών μυστηρίων.

Έδω μιλήσαμε γιά τόν οίνο καί τό ρόλο του στίς παραδοσιακές κοινωνίες. Εκεί ό οίνος ήταν βασικό θρεπτικό στοιχείο. Έπίσης ήταν βασικό φάρμακο - γιά τόν πόνο, γιά τή λύπη, γιά τήν πληγή. ’Ακόμα λέμε γιά νά χαρακτηρίσουμε ένα καλό κρασί: είναι φάρμακο. Κι ακόμα, ήταν άναγκαϊο μέσο γιά τήν ιερά μέθη, τή μυσταγωγική έκσταση. Σήμερα, γιά τίς άνεπτυγμένες κοινωνίες δέν άποτελεϊ πιά τροφή. Δέν άποτελεϊ ούτε φάρμακο, ή χημεία δίνει περισσότερα καί δραστικότερα. Καί στίς θρησκείες ό ρόλος του είναι πιά μόνο συμβολικός. Άλλά ούτε ό οίνος ούτε τό πνεύμα του παραμένουν χωρίς ρόλο.

Παραμένουν ακόμα τό μέσον πού θά ένώσει μιά όμάδα άνθρώπων - τήν παρέα, τό μέσον πού θά χαλαρώσει τόν άγχωμένο, τόν καταπιεσμένο καί καταπονημένο αστό. Ό οίνος είναι τό άγαθό πνεϋμα πού θά λύσει τά δεσμά τής καθημερινότητας, θά άρει τό παραπέτασμα των αναστολών, θά άποτινάξει τό βάρος των καταθλιπτικων καταπιέσεων. Γιατί «οίνος εύφραίνει καρδίαν άνθρώπου», όπως γράφει ή Παλαιά Διαθήκη. ’Αλλά ό έπαινος αύτός είναι λίγος μπροστά στούς έπαίνους πού άπονέμονται από άλλους σέ έναν τύπο κρασιού (άπό νήσο Χίο): «άριστος πάντων, άμύμων, άλυπος, χαριέστατος, πεπτικός, τρόφιμος, αίματος χρηστού, γεννητικός, προσηνέστατος, πλήσμιος διά τό παχύν είναι τη δυνάμει, τά άποιότατα των ύδάτων εύθετεί» (’Αθήναιος), «άπαλώτερος των άλλων, εύτροφος,  πότιμος, ήττον μεθύσκων, ρεύματος σταλτικός, χρήσιμός εις τά οφθαλμικά» (Διοσκουρίδης) κ.λπ

.

Τέλος δέν πρέπει νά μας φεύγει άπό τό νού μιά χρυσή τομή γιά τή χρήση τού οίνου διατυπωμένη άπό τόν Ίπποκράτη: τό κρασί καί τό μέλι είναι τά καλύτερα γιά τούς άνθρώπους, άν μέ φυσικό τρόπο, στήν ώρα τους καί μέ μέτρο προσφέρονται καί σέ όσους ύγιαίνουν καί σέ όσους είναι άρρωστοι. Ή, στό πρωτότυπο: «οίνος καί μέλι κάλλιστα κέκρηται άνθρώποισιν, ήν πρός τήν φύσιν καί ύγιαίνουσι καί άσθενέουσι, σύν καιρώ καί μετριότητι προσφέροιντο...».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.         Ρηγάτος Γ.: «Θεών καί άνθρώπων πάθη. Ή μέθη». ’Ιχνευτής, τεΰχ. 18, χειμώνας 1996, σελ. 58-71 (όπου καί βιβλιογραφία 30 λημμάτων).

2.         'Ιπποκράτης: «Περί διαίτης» A', Β , Γ', Δ . Είς: Ίπποκράτους "Απαντα τά Έργα. Μετάφρασις: Κ. Εμμανουήλ. ΕΙσαγωγή Γ.Κ, Πουρναρόπουλος, Έκδ. Μαρτίνος, Τόμος Δ', Άθηναι 19691 (Άλλες έκδόσεις: «Ιατρική Βίβλος». Εισαγωγή-Μεταφρασις Κ. Μητρόπουλος, Άθηναι 1952, 1953. Πιό πρόσφατη καί προσιτή η| έκδοση στή σειρά «Οί Έλληνες» τοΰ Κάκτου).

3.         Γαληνός: «Περί δυνάμεως τροφών». Ed. G. Helmreich. Corpus! Medicorum Grecorum. V. 4,2 s. 199-386, Leipzig und Berlin 1923.1

4.         Ροΰφος: Oeuvres de Rufus d’ Ephese. Texte collationne sur las manuscrits, traduit pour le premiere fois en France, avec une introduction par Ch. Daremberg et E. Ruelle. Paris 1879, Reprint I Amsterdam 1963.

5.         Όρειβάσιος: Oribasii Synopsis ad Eustathium; Libri ad Eunapium. Ed. J. Raeder. Corpus Medicorum Grecorum, Vol VI, s. 328. Leipzig I und Berlin 1926. Reprint Amsterdam 1964.

6.         Γαληνός: «'Υπόμνημα είς τό Ίπποκράτους περί διαίτης όξέων». Ed. J. Westenberger. Corpus Medicorum Grecorum V. 9,1. Leipzig und Berlin 1914.

7.         Γαληνός: « Υγιεινός Λόγος». Ed. K. Koch. Corpus Medicorum Grecorum V. 4,2. Leipzig und Berlin 1923.

8.         Πουρναρόπουλος Γ.Κ.: «Εισαγωγή εις τόν Ιπποκράτη». [Ανάτυπο άπό Ίπποκράτους Άπαντα, Τόμ. Α - ΣΤ', Έκδ. Μαρτίνος, Αθηναι 1967-1970.

9.         Πολίτης Ν. Γ.: «Έκλογαί άπό τά τραγούδια τοΰ 'Ελληνικοί λαοϋ». Έκδ. Στ' Ε.Γ. Βαγιονάκης, Άθηναι (Α' έκδ. Τυπ. «Εστίας», Άθήναι 1914).

10.       Πουρναρόπουλος Γ.Κ.: «Ή Ιατρική τοΰ άγώνος». Άθηναι 1973.

11.       Πύρρος Διον.: «’Εγκόλπιον των Ιατρών» ήτοι πρακτική Ιατρική κ,λπ. Τόμ. Δεύτερος, έν Ναυπλίω 1831.

12.       Ρηγάτος Γ.: «Ιατρική Παροιμιολογία». Περιοδ. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής/ Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα 1996.

13.       Πύρρος Δ.: «Φαρμακοποιία Γενική έκ τών πλέον νεοτέρων σοφών χυμικών (sic) καί φαρμακοποιών συγγραφέων τής Εύρώπης» κ.λπ. ’Εν Κωνσταντινουπόλει 1818.

Πηγή:Νέο επίπεδο – Χειμώνας 1998 - Γεράσιμου Ά. Ρηγάτου